Sumbangannya di Dalam Tasawwuf dan Akhlak

Di zaman Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ, ilmu tasawwuf memainkan peranan yang amat penting sebagai pelengkap kepada penuntut-penuntut ilmu di samping ilmu fiqh dan aqidah. Semasa beliau di Mekah, pengaruh kesufian al-Ghazali begitu ketara sekali di dalam penulisan beliau sama ada karya terjamahannya daripada al-Ghazali mahupun tulisannya sendiri tidak terlepas daripada pengaruh tersebut. Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ secara langsung di dalam karya tasawwuf beliau menukilkan pandangan al-Ghazali, bahkan stail penulisan beliau juga yang menggabungkan beberapa disipilin ilmu di dalam satu-satu buku adalah menurut stail al-Ghazali seperti dalam Ihya. Di dalam menterjemahkan karya-karya al-Ghazali seperti Minhaj al-Abidin dan Bidayat al-Hidayah beliau tidak menukar judul tersebut, sebaliknya menggunakan judul yang asal berbeza dengan karya-karya terjemahannya yang lain. Perkara ini berkemungkinan besar untuk menjelaskan kaitan dan pengaruh yang kuat daripada al-Ghazali di dalam mempengaruhi aliran pemikiran beliau.

Namun begitu, untuk mengelakkan kekeliruan dan salah faham terhadap ilmu tasawwuf, beliau telah meletakkan syarat-syarat penting untuk mempelajari ilmu tersebut dan beramal dengan tareqat-tareqat tasawwuf. Bagi beliau, ia perlu seimbang di antara pengamalan syariat dan hakikat (tasawwuf) dengan berpandukan kepada sumber yang sahih agar tidak menyeleweng.[1]

Karangan al-Ghazali seperti Ihya dan Minhaj al-Abidin telah mendapat perhatian yang begitu istimewa daripada masyarakat Islam di kepulauan melayu. Perkara ini adalah berkait rapat dengan peranan Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ di dalam memperkenalkan al-Ghazali sebagai tokoh agung tasawwuf melalui pengajarannya kepada murid-murid beliau di Mekah yang kemudiannya menjadi ulama-ulama yang berpengaruh dan menyebarkan ilmu-ilmu tersebut di kepulauan Melayu apabila mereka pulang ke tanah air mereka. Maka secara tidak langsung pengaruh al-Ghazali mendapat tempat yang istimewa di kepulauan Melayu melalui pengaruh Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ.

Semasa di Mekah Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ mendapat sanad tareqat Shaziliyyah, Sammaniyyah dan Shatariyah secara langsung daripada guru-guru beliau di sana. Beliau mengambil tareqat Shazaliyyah daripada Shaykh Muhammad Salih ibn Ibrahim al-Ra’is, manakala tareqat Sammaniyyah diambil daripada Shaykh Muhammad ibn Abd al-Karim Samman al-Madani. Namun begitu, beliau lebih dikenali melalui pengamalan tareqat Shatariyah yang diambilnya daripada Shaykh Muhammad AsÑad. Di antara keistimewaan tareqat yang diamalkan beliau ialah masing-masing mempunyai sanad-sanad sehingga kepada silisilah sumbernya yang asal daripada Rasulullah. Ramai di kalangan murid-murid Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ kemudiannya mengembangkannya ke seluruh pelusuk kepulauan Melayu.[2] Tareqat Shatariyah umpamanya dilihat mempunyai pengaruh yang besar di Patani dan semenanjung Malaysia yang disebarkan oleh murid-murid beliau seperti Shaykh Wan Ali bin Ishaq al-Fatani, Shaykh Abdul Qadir Abdul Rahman dan Tuan Lebai Din bin Long Nik al-Fatani.[3]

Ketokohan Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ di dalam tasawwuf dapat dilihat apabila beliau digelar dengan gelaran seperti al-Arif billah al-Rabbani oleh murid-murid beliau dan rakan-rakannya. Di samping itu, beberapa cerita tentang keramat beliau telah diceritakan oleh murid-murid beliau menguatkan lagi kedudukannya sebagai ulama yang istimewa sehingga mencapai tahap guru murshid sebagai seorang daripada wali Allah.[4] Bahkan beliau menjelaskan dengan jelas tentang konsep wali Allah yang perlu memiliki otoriti (dengan syarat-syarat) tertentu agar peranannya di dalam pembangunan Islam tidak terpesong dan menyeleweng.[5] Beberapa aspek penting akhlak diberi penekanan di dalam karangan-karangan beliau sebagai penyempurnaan kehidupan hidup beragama seseorang Muslim. Karangan beliau seperti Jam’ al-fawa’id dan Hidayah al-Muta’allim memberi penekanan tentang kepentingan akhlak sebagai manifestasi aqidah seseorang. Dengan itu, kedudukan akhlak perlu dipupuk bermula dengan pemupukan aqidah itu sendiri.[6] Berdasarkan huraian tersebut, pandangan Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ adalah mirip pendekatan al-Ghazali di dalam Ihya dan Mizan al-Amal.

Berdasarkan pendekatan tasawwuf dan akhlak Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ, pengaruh al-Ghazali dilihat begitu ketara sekali di dalam karangan-karangan beliau. Begitu juga dengan pandangan tasawwuf Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ yang telah diterima oleh masyarakat Islam di kepulauan Melayu yang disebarkan oleh murid-murid beliau dan seolah-olah mereka mempunyai keseragaman di dalam amalan, zikir dan aspek-aspek kerohanian mereka.

---

[1] See Dawud bin Abdullah al-Fatani, Ward al-Zawahir, 215-216.

[2] Inilah di antara faktor penting kenapa masyarakat di kepulauan Melayu mempunyai tatacara hidup beragama seolah-olah hampir seragam di kalangan mereka walaupun berbeza rumpun dan bahasa.

[3] See Wan Mohd Shaghir Abdullah, Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ UlamaÑ…, 47-48.

[4] Menurut Wan Mohd Shaghir, di antara cerita keramat tentang Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ. pada suatu hari semasa mengajar di kampong Kerisek, beliau menolong orang yang lemas di pantai Kerisek tanpa pergi ke tempat tersebut namun terdapat kesan basah pada pakaian beliau. Namun cerita tersebut tidak dapat dipastikan kesahihannya. See Wan Mohd Shaghir Abdullah, Shaykh DÉwËd bin Abdullah al-FaÏÉnÊ UlamaÑ…, 50-51.

[5] See Dawud bin Abdullah al-Fatani, Ward al-Zawahir, 215-216.

[6] Dawud bin Abdullah al-Fatani, JamÑ al-Fawa’id, 251.